Tại sao cần phát hiện máu ẩn trong phân (Faecal Occult Blood – FOB)?

Xuất huyết tiêu hóa tiềm ẩn (occult bleeding) là hiện tượng rò rỉ máu từ bất kỳ vị trí nào của đường tiêu hóa, được thải ra cùng phân mà không làm thay đổi màu sắc của phân.
Thông thường, đây là tình trạng không có triệu chứng lâm sàng rõ ràng, chỉ có thể phát hiện được thông qua xét nghiệm hóa sinh trên mẫu phân. Việc phát hiện máu ẩn có ý nghĩa quan trọng, vì nó có thể liên quan đến nhiều bệnh lý tiềm tàng nghiêm trọng.

Xét nghiệm phát hiện máu ẩn trong phân (FOB test) chủ yếu được sử dụng trong chương trình tầm soát ung thư đại trực tràng, thường khuyến nghị thực hiện từ độ tuổi 45–50.
Ngoài ra, xét nghiệm này còn được áp dụng để hỗ trợ chẩn đoán các bệnh lý khác như:

• Bệnh viêm ruột (IBD)

• Loét tá tràng

• Giãn tĩnh mạch thực quản

• Viêm túi thừa (diverticulitis)

• Trĩ (haemorrhoids)
  và nhiều rối loạn tiêu hóa khác.

Xét nghiệm FOB nên được thực hiện định kỳ, ngay cả khi không có triệu chứng, bởi ung thư đại tràng ở giai đoạn sớm thường không biểu hiện dấu hiệu lâm sàng.
Theo các nghiên cứu dịch tễ học, việc tầm soát định kỳ bằng xét nghiệm máu ẩn trong phân giúp giảm tỷ lệ tử vong do ung thư đại trực tràng tới 33% nếu thực hiện hàng năm, và 21% nếu thực hiện hai năm một lần (2,3).

Xét nghiệm FOB là gì?

FOB (Faecal Occult Blood test) là xét nghiệm phát hiện sự hiện diện của hemoglobin trong mẫu phân, là chỉ dấu chẩn đoán tình trạng xuất huyết tiềm ẩn tại đường tiêu hóa dưới.
Hemoglobin có nguồn gốc từ đường tiêu hóa trên thường bị phân hủy bởi enzym tiêu hóa, do đó sẽ không được phát hiện trong xét nghiệm FOB.

Các phương pháp xét nghiệm

Các xét nghiệm phát hiện hemoglobin trong phân hiện nay đều dựa trên phương pháp đơn giản và không xâm lấn.

Phương pháp cổ điển – Guaiac test (gFOBT)

Trong quá khứ, phương pháp phổ biến nhất trong các chương trình sàng lọc sớm là xét nghiệm Guaiac (gFOBT).
Nguyên lý: mẫu phân được đặt lên giấy phản ứng guaiac, có chứa α-guaiaconic acid, sau đó nhỏ hydrogen peroxide (H₂O₂).
Nếu có máu trong mẫu, phản ứng oxy hóa tạo màu xanh sẽ xuất hiện trong vài giây.
Đây là xét nghiệm định tính, chỉ cho kết quả dương hoặc âm tính.

Tuy nhiên, kết quả gFOBT dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố ngoại lai, như:

• Thực phẩm chứa peroxidase (thịt đỏ, rau quả tươi)

• Thuốc (aspirin, vitamin C, v.v.)

Vì vậy, người được xét nghiệm cần kiêng ăn và ngừng thuốc trong vài ngày trước khi lấy mẫu để tránh kết quả dương tính hoặc âm tính giả (4).

Phương pháp hiện đại – FIT (Faecal Immunochemical Test)

Hiện nay, xét nghiệm miễn dịch phát hiện máu ẩn trong phân (FIT) đã thay thế gFOBT trong hầu hết các chương trình sàng lọc.
Phương pháp này dựa trên phản ứng kháng nguyên – kháng thể đặc hiệu với hemoglobin người, giúp phát hiện máu ẩn xuất phát từ đường tiêu hóa dưới.

Ưu điểm của FIT:

• Định lượng chính xác (khác với gFOBT chỉ cho kết quả định tính)

• Không cần kiêng ăn hay ngừng thuốc

• Tỷ lệ tham gia và phát hiện cao hơn, do dễ thực hiện và được người bệnh chấp nhận tốt hơn (5)

Hiệu năng lâm sàng

Các nghiên cứu cho thấy, xét nghiệm FIT có độ nhạy và độ đặc hiệu vượt trội so với phương pháp guaiac truyền thống, giảm tỷ lệ âm tính giả đáng kể (6,7,8).

Ngoài ra, FIT còn đơn giản hóa và tiêu chuẩn hóa quy trình lấy mẫu, nhờ việc sử dụng dụng cụ chuyên dụng để thu và tách chiết mẫu phân, giúp đảm bảo độ chính xác và tái lặp kết quả.